Plagiat və Akademik etika - MÜSAHİBƏ
AzTehsil.com xəbər verir ki, bu barədə Təhsil İşçilərinin Həmrəyliyi Alyansının (TİHA) sədri, təhsil eksperti Əmrah Həsənlinin müsahibə verib.
- Plagiatın yayılmasının əsas səbəbləri nədir?
- Plagiatın yayılmasının bir sıra fundamental səbəbləri mövcuddur. Bunlardan biri tələbələrin və tədqiqatçıların akademik yazı qaydaları və istinadetmə prinsipləri barədə yetərli biliyə malik olmamalarıdır. Bir çox hallarda tələbələr sitat gətirmə və mənbəyə istinad etmə qaydalarını tam anlamadıqları üçün plagiata yol verirlər. Digər mühüm səbəb isə akademik təzyiq və vaxt çatışmazlığıdır. Xüsusilə universitetlərdə verilən tapşırıqların həddindən artıq çox olması və tədqiqatçılar üçün müəyyən edilmiş qısa müddətlər bəzi hallarda onların plagiata əl atmasına gətirib çıxarır.
Bundan əlavə, internetdə açıq mənbələrin əlçatan olması plagiatın yayılmasını sürətləndirən amillərdən biridir. Tələbələr və tədqiqatçılar asanlıqla mövcud mənbələrdən istifadə edir və bəzi hallarda bu mənbələri öz fikirləri kimi təqdim edirlər. Nəzarət mexanizmlərinin zəif olması da bu problemin daha da dərinləşməsinə şərait yaradır. Əgər universitetlər və elmi qurumlar plagiatı müəyyən etmək üçün ciddi tədbirlər görmürlərsə, bu, akademik mühitdə qeyri-etik davranışların yayılmasına səbəb olur.
- Plagiatla akademik qeyri-etik davranış arasında nə kimi fərqlər var?
- Plagiat akademik qeyri-etik davranışın bir formasıdır, lakin bu anlayışlar arasında bəzi fərqlər mövcuddur. Plagiat başqasının fikirlərini, məqalələrini və ya tədqiqat nəticələrini öz adına çıxarmaq, onlara düzgün istinad etməməkdir. Akademik qeyri-etik davranış isə daha geniş anlayışdır və yalnız plagiatı deyil, həm də məlumatların saxtalaşdırılmasını, tədqiqat nəticələrinin təhrif edilməsini, yanlış sitatlardan istifadəni və elmi işlərdə uydurma mənbələrə istinad etməyi əhatə edir.
- Tələbələr və tədqiqatçılar ən çox hansı səbəblərə görə plagiata yol verirlər?
- Tələbələr və tədqiqatçılar plagiata müxtəlif səbəblərdən yol verirlər. Bunlardan biri elmi yazı və tədqiqat vərdişlərinin kifayət qədər formalaşmamasıdır. Bəzi tələbələr elmi məqalə yazmaq üçün lazım olan biliklərə sahib olmadıqlarından mövcud mənbələri dəyişmədən köçürmək yoluna əl atırlar. Digər mühüm səbəb isə vaxt azlığı və akademik tələblərin çox olmasıdır. Qısa müddət ərzində tədqiqat işlərini tamamlamaq zərurəti bəzi tələbələri plagiata əl atmağa vadar edir. Bəzi hallarda isə tələbələr yaxşı qiymət almaq və akademik mühitdə uğur qazanmaq məqsədilə etik qaydaları pozurlar.
- Akademik plagiat elmi araşdırmalara və təhsil sisteminə necə təsir göstərir?
- Plagiat elmi araşdırmalara və ümumiyyətlə, təhsil sisteminə ciddi təsir göstərir. Birinci növbədə, bu hal elmi tədqiqatların keyfiyyətini aşağı salır. Plagiat olunan işlər yeni bilik yaratmaq əvəzinə, mövcud biliklərin sadəcə surətini çıxarır və bu, elmi inkişafı ləngidir. Digər tərəfdən, plagiatın yayılması universitetlərin və elmi institutların nüfuzuna ciddi zərbə vurur. Əgər akademik mühitdə plagiat geniş yayılarsa, bu, həmin qurumların elmi etibarlılığını sual altına qoyur. Bundan əlavə, tələbələrin və tədqiqatçıların yaradıcılıq qabiliyyəti zəifləyir, çünki onlar öz ideyalarını inkişaf etdirmək əvəzinə, mövcud fikirləri təkrar etməyə üstünlük verirlər.
- Universitetlər və elmi qurumlar plagiatın qarşısını almaq üçün hansı tədbirləri görə bilər?
- Universitetlər və elmi qurumlar plagiatın qarşısını almaq üçün bir sıra tədbirlər görməlidirlər. İlk növbədə, akademik etika və elmi yazı qaydaları barədə tələbələr və tədqiqatçılar üçün maarifləndirici seminarlar təşkil olunmalıdır. Tələbələrə düzgün istinad etmə və akademik dürüstlük prinsipləri öyrədilməlidir. Bundan əlavə, universitetlər plagiat aşkarlayan proqramlardan istifadə etməli, bütün elmi və akademik işləri bu cür proqramlarla yoxlamalıdırlar. Əsas tədbirlərdən biri də akademik etik kodekslərin tətbiq edilməsidir. Universitetlər açıq şəkildə plagiatın qəbuledilməz olduğunu vurğulamalı və bu hallara qarşı sərt qaydalar müəyyən etməlidirlər. Plagiata yol verənlər üçün müəyyən sanksiyalar tətbiq edilməlidir ki, bu da tələbələri və tədqiqatçıları akademik dürüstlük qaydalarına riayət etməyə təşviq etsin.
Ümumiyyətlə, plagiatın qarşısının alınması üçün təkcə texniki tədbirlər deyil, həm də düşüncə tərzinin dəyişməsi vacibdir. Universitetlər tənqidi və yaradıcı düşüncəni təşviq etməli, tələbələrin öz fikirlərini formalaşdırmaq və yeni biliklər yaratmaq bacarıqlarını inkişaf etdirməlidirlər. Əks halda, akademik mühitdə plagiatın yayılması elmin inkişafına ciddi maneələr törədə bilər.
