Müəllim dedikdə nə başa düşürük?
AzTehsil.com təqdim edir.
-Müəllim dedikdə nə başa düşürük?
İnsan cəmiyyətinin inkişafı biliklərin toplanması, qorunması və ötürülməsi prosesi ilə sıx bağlıdır. Bu prosesi həyata keçirən əsas fiqur isə müəllimdir. “Müəllim” anlayışı təkcə tədris edən, məlumat verən şəxs kimi deyil, həm də mənəvi, intellektual və sosial inkişafı təmin edən şəxsiyyət kimi qəbul olunur. Müəllimlik tarix boyu ən şərəfli peşələrdən biri hesab edilmiş, hər bir mədəniyyətin inkişafında həlledici rol oynamışdır. Müasir dövrdə bu anlayış daha da genişlənərək, yalnız ənənəvi tədris fəaliyyətini deyil, həm də innovativ təlim metodlarını, texnoloji yanaşmaları və emosional dəstəyi özündə birləşdirir.
1. Müəllim anlayışının mahiyyəti və tarixi mənşəyi
“Müəllim” sözü ərəbcə “öyrədən”, “bilik verən” mənalarını ifadə edən “muəllim” sözündən yaranmışdır. Tarixi mənbələr göstərir ki, qədim dövrlərdən etibarən müəllimlik bilik daşıyıcısı və cəmiyyətin mənəvi dayağı kimi qəbul olunub. Antik Yunanıstanda Sokrat və Platon kimi mütəfəkkirlər təkcə elmin deyil, həm də düşünmə mədəniyyətinin müəllimləri sayılırdılar. Orta əsrlərdə isə İslam sivilizasiyasında müəllimlər həm dini, həm də dünyəvi elmlərin inkişafında mühüm rol oynamışlar.
Azərbaycanda müəllimlik peşəsi milli mədəniyyətin ayrılmaz hissəsi olmuşdur. XIX əsrdə Mirzə Fətəli Axundzadə, Həsən bəy Zərdabi, Firidun bəy Köçərli kimi maarifpərvər ziyalılar müəllimin rolunu cəmiyyətin tərəqqisi ilə əlaqələndirirdilər. Onların fikrincə, müəllim insanın düşüncə azadlığını və milli oyanışı təmin edən əsas qüvvədir.
2. Pedaqogika elminə görə müəllimin funksiyaları
Pedaqogika elminə görə müəllim — şəxsiyyətin formalaşması prosesində yönəldici və tərbiyəedici rol oynayan əsas subyektdir. Müəllimin funksiyaları çoxşaxəlidir:
Tədris funksiyası: Biliklərin sistemli şəkildə ötürülməsi və tətbiqinə yönəlir. Müəllim elmin əsaslarını öyrədir, həm nəzəri, həm də praktik düşünmə bacarığı yaradır.
Tərbiyə funksiyası: Şagirdin mənəvi dəyərlərini formalaşdırır, onu cəmiyyətin fəal və məsuliyyətli üzvü kimi yetişdirir.
Motivasiya funksiyası: Öyrənməyə maraq oyadır, şagirdin potensialına inam yaradır.
İnkişafetdirici funksiyası: Şagirdin yaradıcı və tənqidi düşünmə qabiliyyətlərini inkişaf etdirir.
Müəllimin peşəkar fəaliyyəti yalnız bilik verməklə məhdudlaşmır. O, həm də psixoloq, bələdçi və model şəxsiyyət rolunu oynayır. Elmi tədqiqatlar göstərir ki, şagirdin təlim nailiyyətlərində müəllimin şəxsiyyət keyfiyyətləri — səbir, empatiya, ədalət və ünsiyyət bacarığı — bilik səviyyəsindən az əhəmiyyət kəsb etmir.
3. Müasir dövrdə müəllimin rolu
XXI əsrdə təhsil sistemi qlobal dəyişikliklərə məruz qalıb. Rəqəmsal texnologiyaların inkişafı, süni intellekt və onlayn tədris mühiti müəllim anlayışına yeni məzmun gətirib. Müasir müəllim artıq yalnız bilik mənbəyi deyil, öyrənmə prosesinin fasilitatoru kimi çıxış edir. O, şagirdləri məlumatı axtarmağa, analiz etməyə və nəticə çıxarmağa yönəldir.
Rəqəmsal dövrdə müəllim texnologiyadan səmərəli istifadə etməklə yanaşı, həm də onun yaratdığı riskləri dəyərləndirməyi bacarmalıdır. Sosial media, süni intellekt və onlayn tədris vasitələrinin yayılması şagirdlərdə informasiya bolluğu yaradır. Bu şəraitdə müəllimin əsas vəzifəsi — informasiya savadlılığı və tənqidi düşünmə bacarığını formalaşdırmaqdır.
Müasir pedaqoji yanaşmalarda müəllim–şagird münasibətləri daha çox əməkdaşlıq və qarşılıqlı hörmət prinsiplərinə əsaslanır. Əgər keçmişdə müəllim avtoritar fiqur kimi qəbul edilirdisə, bu gün müəllim “bilik yoldaşı”, “öyrənmə bələdçisi” kimi qəbul olunur.
4. Müəllimin şəxsiyyət keyfiyyətləri və etik məsuliyyəti
Müəllim yalnız fənn biliklərinə deyil, həm də mənəvi keyfiyyətlərə malik olmalıdır. Pedaqoji etikaya görə müəllim öz davranışı, nitqi və münasibətləri ilə nümunə olmalıdır. O, təkcə dərs deyən deyil, həm də insanın daxili aləmini anlamağa çalışan, onun potensialını üzə çıxaran şəxsdir.
Etik məsuliyyət müəllimin fəaliyyətində əsas prinsiplərdən biridir. Şagirdin şəxsiyyətinə hörmət, obyektiv qiymətləndirmə, ədalətli münasibət və məxfilik — müəllimin peşə davranışının ayrılmaz hissəsidir. Bu keyfiyyətlər olmadan müəllim–şagird arasında sağlam psixoloji mühit yaratmaq mümkün deyil.Beləliklə, “müəllim” anlayışı sadəcə bir peşə deyil, dərin mənəvi və sosial məzmun daşıyan bir missiyadır. Müəllim cəmiyyətin intellektual və mədəni inkişafında mühüm rol oynayır. O, gələcəyin insanını formalaşdıran, elmin, düşüncənin və dəyərlərin daşıyıcısıdır.
Müasir dövrdə texnologiyalar və süni intellekt təhsildə mühüm yer tutsa da, insan amili – yəni müəllimin şəxsiyyəti və ruhu – hələ də əvəzolunmazdır. Çünki hər bir insanın həyatında onu düşünməyə, öyrənməyə və inkişafa sövq edən bir müəllim olur.
