Ailədə iki dildə danışanlara XƏBƏRDARLIQ: Uşağınızın nitqi...
Hazırda günümüzün problemlərindən və valdeynlərin ən çox şikayət etdiyi məsələlərdən biri də iki dillilik problemidir. Valideynlərin şikayətləri isə əsasən bu yöndədir:
"Uşağım danışa bilmir və 2 yaşı var. O, daha çox evdə yalnız mənimlə əlaqədə olur. Mən rus dilində danışıram. Uşağımla da bu vaxta qədər rus dilində danışmışam. Nənə, baba Azərbaycan dilində danışır. Uşağın danışmasında problem olduğu üçün, loqopedə müraciət etmişik. O arada hər iki dildə sözlər deyir. Mən nə etməliyəm? Hansı dildə bağçaya və loqopedə aparmalıyam...”
Belə hallarda mənim məsləhətim o olur ki, ümumiyyətlə, hansı ölkədə yaşamağımızdan asılı olmayaraq, uşağın yaşadığı mühitdə hansı dil üstünlük təşkil edirsə, uşağa həmin dil öyrədilməlidir. Çünki dil irsi deyil, irqidir. Mütəxəssis kimi məsləhət görürəm ki, uşağın dili açılıb nitqi formalaşana kimi, bir dil seçimi etmək daha uyğundur. Əgər ata, ana rus dilli, lakin nənə, baba Azərbaycan dilini istifadə edirsə, bu o deməkdir ki, ailə iki dillidir. Bu isə uşağın nitqində problem yarada və nitqinə mənfi təsir edə bilər.
Bəs, bu halda nə etməli?
Əgər siz ailənizdə iki dildı danışır və istifadə etdiyiniz sözləri uşağınıza başa salırsınızsa, tərcümə edirsinizsə, doğru yoldasınız. Əgər yuxarıda göstərildiyi kimi, ana rus, digər ailə fərdləri Azərbaycan dilində danışırsa, bu zaman uşağın bağça və ya loqopedi Azərbaycan dilində olması məsləhətlidir. Ancaq bir məsələ var ki, əgər uşaqla 2 il müddətində rus dilində danışılıbsa, onu tam yığışdırmaq olmaz.
Çünki istəsək də, bunu edə bilmərik və bacarmarıq. Uşağın nitqində mütləq rus dilli sözlər qalır. Uşaq ya salam verəndə, ya sağollaşanda və ya dərs müddətində, rus dilli sözləri istifadə edəcək. Ona görə də həmin anda uşağın istifadə etdiyi sözləri ona tərcümə edərək, başa salaraq, möhkəmləndirmək lazımdır. Məsələn uşağa kökü göstərdikdə, "морковь" deyirsə, ona bunu həm kök, həm "морковь" kimi öyrətmək lazımdır. Və hər dəfə uşaq "морковь" dedikdə onu başa salaraq bunun rus dilində olduğunu demək lazımdır.
Bəs evdə valideynlər nə etməlidilər ? Məhz belə hallarda mənim şəxsən hər bir valideynə tapşırığım bu yöndə olur ki, uşağın nitqi açılıb formalaşana kimi mümkün dərəcədə Azərbaycan dilində danışsınlar. Əgər uşaq danışmağa başladıqda rus dilində sözlər deyirsə və valideynlərindən rus dilində söz eşitdiyi zaman onu yönləndirməyə çalışın. Başa salın ki, bu eşitdiyin rus dilidir və bu söz bu anlama gəlir.
Bəzən valideynə elə gəlir ki, " əşi, uşaqdır, nə başa düşür?". Amma bu, adi görünsə də, diqqət edilməsi gərəkən məqamlardır. Çünki edilmədikdə mənfi nüanslar yaradır. Əgər uşağınız dil açanda ona tərcümə edərək, hər iki dildən istifadə etsəniz, uşağın nitqi ilə bağlı problem yaşamayacaqsınız. Lakin bu, təbii ki, mütəxəssis kimi məsləhət gördüyüm, alternativ variantdır. Yəni bu o demək deyil ki, iki dil istifadə etmək lazımdır. Yenə də bildirirəm ki, uşağın nitqi açılıb formalaşana kimi bir dildən istifadə etmək daha məqsədyönlüdür.
Loqoped Bəsirə Pənciyeva
