MÜƏLLİM-ŞAGİRD MÜNASİBƏTLƏRİ NORMAL OLARSA ....VİDEO

 

 

Müasir dövrümüzdə təlim-tərbiyəsi ilə məşğul olduğumuz şagirdlərin həyata düzgün, məqsədyönlü formalaşdırılmasında müəllim əməyinin rolu, dəyəri xeyli böyükdür. Şagirdlərin xalqımıza, vətənimizə gərəkli insana çevrilməsində onun uşaqlarla səmimi insani münasibətdə, təmasda olması onların yetkin şəxsiyyət kimi formalaşmasına öz müsbət təsirini göstərmiş olur. Məktəbə xoş və kövrək qədəmlərini qoyan hər bir şagirdin həyat yolunu müəllimin yaratdığı məşəl işıqlandırır. İllər keçir, məşəl sönmür, şagird sadə, təvazökar, ağıllı, vicdanlı bir şəxs kimi boya-başa çatır. O, həyatda müstəqil, xoşbəxt yaşadıqca, onu insan kimi tərbiyə edən, bu yolda min bir əziyyət çəkən, gözlərinin nurunu, ürəyinin hərarətini onun səadəti üçün əsirgəməyən müəllimini heç vaxt unutmur, uzaqda yaşasa da imkan tapıb ona baş çəkir, minnətdarlıq məktubları göndərir. Müəllim isə elm, mədəniyyət, texnika, təsərrüfatın müxtəlif sahələrində ad-san qazanan keçmiş şagirdləri ilə fəxr edir, qəlbində hədsiz sevinc hisləri keçirir. Saçlarının ağarmasına, gözlərinin işıqdan düşməsinə təəssüflənmir, bu gün parta arxasında oturan şagirdlərinin təlim-tərbiyəsi üçün var qüvvəsini sərf edir, öz işinə həvəslə girişir. Belə müəllimlərin şagirdləri həyatda onlara oxşamaq istəyir, onların etimadını, ehtibarını doğrultmaq üçün hər cür zəhmətə qatlaşır, yaxşı oxuyur, müəllimlərinin tapşırıqlarını layiqincə yerinə yetirir, məktəbdə, ailədə və ictimai yerlərdə özlərini intizamlı aparır, böyüklərin hörmətini saxlayır, kiçiklərə isə qayğı göstərirlər. Bütün bunlar qabaqcıl müəllim əməyinin bəhrəsidir.

Bu müvəffəqiyyət də müəllim-şagird arasında olan münasibətlə bağlıdır. Əgər müəllimlə şagird arasında mehriban, səmimi, xeyirxah münasibət yoxdursa, onda onların müvəffəqiyyət qazanması da çətindir. Şagirdə etinasız, qeyri-səmimi münasibət bəsləyən müəllimin şagirdi çətin ki, onun özünə, tədris etdiyi fənnə hüsn-rəğbət bəsləsin. Müəllim-şagird münasibətlərinin düzgün tənzimlənməsində müəllimin peşəkarlıq, axtarıcılıq sahəsində görünən, müşahidə olunan, duyulan ideal şəxsi nümunələrinin də təsir dəyəri xeyli böyükdür.

Müstəqillik yollarında inamla addımlarını atan Azərbaycan Respublikasının təhsil ocaqlarında müəllim-şagird münasibətləri sağlam prinsiplər əsasında qurulmuşdur. Bu münasibətlərin qarşılıqlı anlaşma şəraitində inkişaf etdirilməsi müəllimin bilik, bacarıq və əxlaqi keyfiyyətlərinin saflığı və özünün səriştəliliyi ilə bağlıdır. Əgər müəllim savadlıdırsa, o çalışır ki, şagirdləri də dərin bilik əldə etsinlər, əgər onun pedaqoji mədəniyyəti yüksəkdirsə, şagirdləri də o cür tərbiyə edir. Şagird isə müəlliminin, təhsil aldığı məktəbin adını özünün zəhmətsevərliyi və yüksək insani keyfiyyətləri ilə doğruldur, adamlara münasibətində həssas olur. Başqasının işinə özünün xeyirxah əməlləri ilə yarayır. Respublikamızın çiçəklənməsi naminə canından keçməyə hazır olur.

Məhz şagirdlərini yetkin şəxsiyyət kimi görən müəllim üçün bundan böyük hədiyyə təsəvvür etmək olmaz. L.N.Tolstoy yazır: "Əgər müəllim yalnız işi sevirsə, o, yaxşı müəllim olacaqdır. Əgər müəllim sənətinə və şagirdə olan məhəbbətini özündə birləşdirirsə, o, kamil müəllimdir”.

Xalq pedaqogikasında xatırladıldığı kimi, dünya gör-götür dünyasıdır. Uşaqlar yaxşı münasibətləri müəllimlərinin və yaşlı nəslin görünən, müşahidə olunan, duyulan nümunələrindən əxz edib öz "mallarına” çevirirlər.

Respublikamızın orta ümumtəhsil məktəblərində çalışan qabaqcıl müəllimlər şagirdləri yüksək ideallar ruhunda tərbiyə edir, onlara daim xoş münasibət bəsləyirlər. Belə müəllimlər aydın dərk edirlər ki, müəllim-şagird münasibətləri təkcə ayrı-ayrı şagirdlərin hərtərəfli şəxsiyyət kimi yetişməsində deyil, müəllimlərin, bütöv pedaqoji kollektivlərin həyatında da böyük əhəmiyyət kəsb edir. Müəllim-şagird münasibətlərinin günün tələbləri səviyyəsində qurulduğu məktəblərin pedaqoji kollektivləri təlim-tərbiyə işlərində yeni-yeni müvəffəqiyyətlər qazanır, əsil vətənpərvərlik tərbiyəsinə məharətlə nail olurlar.

Bütün bunlarla yanaşı, ümumtəhsil məktəblərində çox təəssüflər olsun ki, müəllim-şagird münasibətlərində çatışmamazlıqlar da seyr edilməkdədir. Belə ki, şagirdə bir obyekt kimi yanaşmaq, şəxsiyyət kimi hörmət qoymamaq, təhqir etmək, etik davranış qaydalarına məhəl qoymamaq, fiziki güc tətbiq etmək və s. hallara da təsadüf edilir.

Azad Müəllimlər Birliyinin sədri, təhsil məsələləri üzrə ekspert Məlahət Mürşüdlü bir çox məktəblərdə baş verən neqativ hallardan bəhs edərək qeyd edir ki, "şagirdə münasibət dəyişməlidir. Bəla burasındadır ki, bizim bəzi müəllimlər şagirdə hələ də bir obyekt kimi baxır, onun söz demək, müzakirə aparmaq haqqını tapdayır. Bu da şagirdi aqressivləşdirir. Müəllimin şagirdlə qeyri-etik davranmasına, ona fiziki güc tətbiq etməsinə son qoyulmalıdır.

Qeyri-etik davranan, şagirdə zor tətbiq edən müəllimin ya əmək haqqından kəsilməli, ya da o, kollektiv qarşısında qınanmalıdır. Bir çox halda müəllim evində nə qədər qızıl-zinət əşyası varsa, taxıb dərsə gəlir. Müəllimlər dərs zamanı heç bir halda mobil telefondan istifadə etməməlidir. Bu, qadağan olunmalıdır. Müəllimin dərs zamanı telefonla danışması şagirdlər üçün yaxşı nümunə deyil”. Bayram günlərində müəllimlərə verilən hədiyyələrə gəlincə, Məlahət Mürşüdlü vurğulayır ki, şagird çox sevdiyi müəlliminə Müəllimlər Günündə bir kitab, ya da bir çiçək hədiyyə edərsə, bunu qəbul etmək olar.

Ancaq məcburi qaydada şagirdə, ya da valideynə hansısa bəxşiş aldırmaq müəllimin şərəfli peşəsinə yaraşmayan bir hərəkətdir.

Naxçıvan ümumtəhsil məktəblərinin birində müəlliməylə şagird arasında baş verən bir situasiyaya, vəziyyətə nəzər yetirək:

Əla qiymətlərlə oxuyan VIIA sinif şagirdi qəti olaraq sinfini dəyişdirməyi qərara alır. O, evdə valideynlərinə deyir, məni müəllimə sinif yoldaşlarımın qarşısında təhqir edib. Bir də o sinifdə oturmaq istəmirəm! Valideyn uşağı xeyli məzəmmət edir, dilə tutmağa çalışır, lakin bir şey çıxmır. Tez, tələsik uşağın sözü ilə məktəbə də getmək istəmir. Düşünür ki, bəlkə fikrindən daşındı, səhvini başa düşdü. Lakin bu bir nəticə vermədikdə valideyn nəhayət, məktəbə yollanır, direktora müraciət edir:

Müəllim sözə qarışır:

Göründüyü kimi, müəllim danışığına fikir vermir, tez-tez şagirdin heysiyyətinə toxunduğunu hiss etmir, öz davranışında xoşagəlməz cəhətləri dərk etmir. Nəticə isə göz qabağındadır: müəllimlə şagird arasında münasibət pozulmuş, kəskin konflikt yaranmışdır. Belə halların baş verməsinə səbəb də müəllimin öz vəzifə borcunu başa düşməməsidir. Müəllim bilməlidir ki, şagirdi hər xırda qüsurdan ötrü gözümçıxdıya salmaq olmaz. Müəllimin vəzifəsi şagirdin davranışında baş verən nöqsanı pedaqoji ustalıqla aradan qaldırmaqdır. Əgər şagird başa düşmədiyi sualla müraciət edirsə, müəllim ona səbirlə, təmkinlə cavab verməlidir. Başqa cür ola da bilməz. Şagirdin müraciətinə əhəmiyyət verilməzsə, onda müəllim-şagird münasibətləri sözsüz pozular, bu isə müəllimlə şagird arasında konflikt yaranmasına gətirib çıxara bilər.

Müəllim hər bir davranışında elə etməlidir ki, şagird hər işdə özünü ona oxşatsın. Mütəfəkkirlərdən biri yazır: "İnsan anadan olanda onun əlində nə güzgü olmur, nə də "mən mənəm” kimi doğulmur. Buna görə də, əvvəllər öz əksini görmək üçün güzgü əvəzinə başqa adamlara baxır. Bir adam, məsələn Pyotr ancaq o zaman özünü insan saymağa başlayır ki, başqa bir adamı, məsələn, Paveli özünün bənzəri hesab edir”. Müəllim də özünü o zaman əsil pedaqoq hesab edir ki, şagirdini özünün əvəzedicisi kimi qiymətləndirir. Belə olduqda, heç şübhəsiz, şagird müəlliminə oxşamaq istəyir, ondan nümunə götürür. Çalışır ki, həyata, adamlara məhz müəllimi kimi münasibət bəsləsin. Bu cəhət heç vaxt şagirdə başqalarına, xüsusilə öz müəlliminə mənfi münasibət bəsləməyə yol vermir. O, həmişə öz davranışına tənqidi yanaşır, pis hərəkətlərin yaranmasına imkan vermir, özünə başqasının gözü ilə baxmağı bacarır.

Şagird müəllimlərlə qarşılıqlı münasibət zamanı insana vacib olan xarakterik əlamətləri müəyyən etmək və qiymətləndirmək, psixoloji anları nəzərə almaq qabiliyyətini əldə edir. Müəllim belə məsələlərə diqqətlə yanaşmalıdır. Çünki şagirdin fərdi xüsusiyyətlərini nəzərə almadan, onun başqası ilə lazımi səviyyədə münasibət yaratması mümkün deyildir. Başlıcası isə müəllim-şagird münasibətlərini istiqamətləndirmək böyük zəhmət bahasına başa gəlir. Bu işdə məktəblinin hansı keyfiyyətlərə yiyələnməsi, onun gələcək həyatda tutacağı mövqe ön sıraya çəkilir. Ona görə də, müəllim aşağıda göstərilənlərə riayət etsə, daha məqsədəmüvafiq olar:

Bütün bu məsələlərə müəllim nəinki ayrı-ayrı şagirdlərlə, bütün kollektivlə iş apararkən fikir verməlidir.

Qeyd etmək lazımdır ki, şagirdlər kollektivdə baş verən hadisələri görür və ondan nəticə çıxarmağı bacarırlar. Ona görə də kollektivin bütün üzvləri ilə səmimi, təbii, sadə, qayğıkeş, ədəbli və nəzakətli olmaq kollektiv münasibətlərin yaranmasında hava, su kimi vacibdir. Müəllimin sözü ilə hərəkəti uyğun gəlməlidir. Kollektivdə ayrıseçkilik, kobudluq, ikiüzlülük, yalançılıq və s. məktəbli uşaqlara daha pis təsir edir, onlarda başqalarına qarşı mənfi münasibətlərin yaranmasına şərait yaradır, həmçinin bir şəxsiyyət kimi formalaşmasına maneçilik törədir. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, məktəblərdə belə hallara az da olsa təsadüf edilir. Müəllimlər var ki, bir dəfə tapşırıq dəftərini unudan və ya təsadüf nəticəsində dərsə hazırlaşmayan, yaxud dərs buraxan şagirdi kobudcasına danlayır, valideynini çağırır, heç bir üzürlü səbəbi nəzərə almır, guya şagirdə "tələbkarlıq” göstərirlər. Halbuki, həmin müəllimlər tez-tez dərs buraxan, sinif yoldaşları ilə kobud rəftar edən, tapşırığı yerinə yetirməyən, məktəbə, müəllimlərə pis münasibət bəsləyən bəzi şagirdlərin xatirinə dəymirlər. Bütün bunları isə təsadüf nəticəsində dərsə hazırlaşmayan şagird yaxşı görür və özünə olan pis münasibətə görə müəllimdən inciyir. Bu da təbii haldır. Şagirdlərin qəlbi kövrək olur. O, ədalətsizliyə, xüsusilə müəlliminin ədalətsiz münasibətinə dözə bilmir. Belə vəziyyətin yaranmaması üçün müəllim şagirdin ən kiçik qüsuruna, xoşagəlməz davranışına obyektiv, ədalətli münasibət bəsləməlidir. 

Yekun olaraq qeyd edək ki, müəllim kollektivlə və onun ayrı-ayrı üzvləri ilə ünsiyyətdə olarkən taktiki nöqsana yol vermədən öz obyektiv münasibəti ilə şagirdlərdə inam yaratmalıdır. Müəllim yadda saxlamalıdır ki, etibar olmayan yerdə inam yaranmaz və tərbiyə işində heç bir müvəffəqiyyət qazanmaq olmaz.

Müəllim məktəbdə əsas simadır.