Kiçik məktəblilərdə məktəb dezatapsiyasını yaradan səbəblər
Məktəb şəraitində təlim və tərbiyənin təşkilinin əsas vasitəçisi şagirlərin müəllimlərlə və həmyaşıdları ilə ünsiyyətidir. Əgər bu ünsiyyət düzgün təşkili olunmazsa, təlim-tərbiyə işi də səmərəli həyata keçmir.
Müəllim-şagird şəxsiyyətlərarası münasibətləri, eynilə də şagird-şagird şəxsiyyətlərarası münasibətləri məhz, ünsiyyət vasitəsilə həyata keçir. Məhz belə ünsiyyət prosesində şagirlərin təlim-tərbiyəsi və şəxsiyyətinin inkişafı prosesi həyata keçirilir.
Aparılan psixoloji tədqiqatlar sübut edir ki, məktəbdə müəllim-şagird, şagird-şagird qarşılıqlı münasibətləri nə qədər yaxşı olsa, şagirdlərin məktəb adaptasiyası da bir qədər asan olur.
Uşağın məktəbə daxil olması onun həyatında ciddi dəyişikliklər əmələ gəlməklə yanaşı onun cəmiyyətdəki sosial mövqeyinin, öz yaşıdları və yaşlılar ilə ünsiyyət formaları və qarşılıqlı münasibəttlərinin də dəyişməsini tələb edir. Şagird özünün təlim fəaliyyəti üçün müəllim, məktəb və valideynləri qarşısında məsuliyyət daşıyır.
Müəllimlə şagird arasında tamamilə yeni tipli qarşılıqlı münasibət formaları özünü büruzə verir. Belə ki, müəllim sadəcə olaraq uşağın ona rəğbət bəslədiyi və ya nifrət etdiyi yaşlı olmayıb, həm də, uşağa bir sıra ictimai tələblər verən konkret, canlı şəxsiyyət kimi çıxış edir.Təlim prosesində müəllimlə şagirdlər arasında yaranan qarşılıqlı münasibətlər uşaq baxçasındakı qarşılıqlı münasibətlərdən öz kefiyyət və məzmununa görə çox fərqlənir.
Birinci sinif şagirdlərinin məktəb təliminə qabaqcadan nə dərəcədə hazırlanması onların məktəbə uyğunlaşmasında həlledici rol oynayır və bu yuxarı siniflərdə də özünü göstərir.
Məktəbə yeni gələn şagirdlər orada bir sıra çətinliklərlə rastlaşırlar. Bu baxımdan onların məktəb təliminə qabaqcadan hazırlanması xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Aparılmış bir sıra psixaloji tədqiqatlar şagirdlərin məktəb təliminə asan uyğunlaşmasına şərait yaradan amilləri ayırmağa imkan verir.
Bu amillər sırasında uşağın uşaq baxçasına getməsini, ailənin bütöv olmasını, valideylərin təhsil səviyyəsinin yüksək olmasını, ailədə düzgün tərbiyə metodlarından istifadə olunmasını, ailədə münaqişəli şəraitin olmamasını, bağçada tərbiyəçilərin uşağa müsbət münasibət bəsləməsini, uşağın uşaq baxçasındakı qrupda əlverişli sosial statusa malik olmasını, yaşlılarla ünsiyyəti düzgün qurmaq bacarıqlarının olmasını, özünüqiymətləndirməsinin adekvat olmasını və s. sadalamaq olar.
Uşağın yeni məktəb şəraitinə asanlıqla uyğunlaşması üçün onun fiziki cəhətdən sağlam olması çox zəruridir, lakin onun psixoloji cəhətdən də, sağlam olması faktını nəzərdən çıxarmaq olmaz.
Uşaq məktəbə yeni gələndə onun cəmiyyətdəki sosial mövqeyi dəyişir yəni, o yeni sosial mövqeyə qədəm qoyur. Bu mövqe məktəbli mövqeyi adlanır. O, məktəbdə ictimai cəhətdən faydalı olan təlim fəaliyyəti ilə məşğul olur. Əvvəlki, məktəbəqədər yaş dövründə əsas məşğuliyyət növü kimi ayrılan oyun fəaliyyəti artıq, yeni fəaliyyət növü olan təlim fəaliyyəti əvəz olunmalıdır. Bu baxımdan uşaq təlim fəaliyyəti ilə məşğul olmağa hazır olmalıdır.
Bəs, məktəb psixoloji hazırlıq özündə hansı komponentləri birləşdirir?
Bu gün, uşağın məktəb təliminə psixoloji hazırlığını təmin edən 3 əsas komponent ayrılır ki, bunlar da intellektual şəxsi və iradi hazırlıqlardır. Uşağın məktəb təliminə psixoloji cəhətdən müvəffəqiyyətlə hazırlanmasında bu üç komponentin üçü də zəruridir. Bunlardan hər hansı birinin müvəffəqiyyətlə təmin olunmaması birinci sinif şagirdlərinin məktəb dezataptasiyasına səbəb ola bilər.
