"Müəllim məktəb binasında repetitorluqla məşğul ola bilməz"
"Müəllim məktəb binasında repetitorluqla məşğul ola bilməz".
Müəllimlərin iş saatının 8 saat olacağı haqda elm və təhsil naziri Emin Əmrullayev tərəfindən verilən açıqlama bəzi maraqlı məsələləri ortaya çıxarır. Bunlardan biri də müəllimlərin repetitorluq fəaliyyəti ilə necə məşğul olacaqları ilə bağlıdır.
Bəs müəllim dərsini keçib bitirdikdən sonra məktəbdə boş zamanında repetitorluqla məşğul ola bilərmi? Bu, qanunla tənzimlənə bilərmi?
Mövzu ilə ilə bağlı açıqlama verən təhsil eksperti Kamran Əsədov qeyd etdi ki, müəllimlərin 8 saatlıq iş rejiminə keçirilməsi ilə bağlı aparılan müzakirələr yalnız dərs yükünün deyil, həm də məktəbdaxili əlavə fəaliyyətlərin, repetitorluğun hüquqi tənzimlənməsinin və müəllim peşə etikasının daha sistemli şəkildə qurulmasının zərurətini ortaya çıxarır.
AzTehsil.com xəbər verir ki, onun sözlərinə görə, bu modelin tətbiqi həm məktəbin resurs bölgüsünü, həm şagird bərabərliyini, həm də müəllimin əlavə gəlir fəaliyyətinə münasibəti dəyişdirəcək:
"Repetitorluq məsələsinin bu kontekstdə yenidən təhlil edilməsi hüquqi, təşkilati və beynəlxalq təcrübə prizmasından vacibdir.
Mövcud statistika göstərir ki, Azərbaycanda şagirdlərin təxminən 61%-i heç olmasa bir fənn üzrə əlavə hazırlığa gedir və bu tendensiya xüsusilə IX-XI siniflərdə 78%-ə qədər yüksəlir. Bu, məktəb təhsili ilə paralel olaraq qeyri-rəsmi bazarın geniş həcmdə fəaliyyət göstərdiyini və müəllimlərin əhəmiyyətli hissəsinin əlavə gəlir məqsədilə repetitorluğa yönəldiyini təsdiqləyir. “Ümumi təhsil haqqında” Qanunun 30-cu maddəsi müəllimlərin əlavə əmək fəaliyyəti ilə məşğul ola biləcəyini təsdiqləyir, lakin bu fəaliyyətin dövlət müəssisəsinin ərazisində, məktəbin avadanlıqları hesabına və şagirdlər arasında ayrı-seçkilik yaradacaq formada həyata keçirilməsini qadağan edən hüquqi çərçivələri də müəyyən edir. Bu, müəllimin məktəbdə repetitorluq etməsinin hüquqi risklərini ortaya qoyur.
Təhlil göstərir ki, müəllimin məktəbdaxili repetitorluq fəaliyyəti üç əsas neqativ nəticə yaradır: məktəbin maddi-texniki bazasının şəxsi gəlir üçün istifadəsi, qiymətləndirmə səlahiyyətinin kommersiya maraqları ilə toqquşması və şagirdlər arasında sosial bərabərliyin pozulması. Müqayisə üçün qeyd edək ki, Gürcüstanda məktəbdaxili repetitorluğun artdığı illərdə şagirdlərin ailə xərcləri təhsildə illik büdcənin 14%-dən 21%-ə yüksəlib, Hindistanda isə repetitor bazarı məktəbəqədər və orta təhsilin özəl xərclərindən iki dəfə sürətlə böyüyüb. Bu ölkələrdə repetitorluğun qeyri-tənzimlənməsi təhsil nəticələrində sosial uçurumun dərindən genişlənməsinə səbəb olub".
K.Əsədov vurğuladı ki, dünya təcrübəsi müəllimin əlavə hazırlıq fəaliyyətinə yanaşmada qətiyyətli hüquqi çərçivələrin vacibliyini göstərir:
"Finlandiyada müəllimin məktəbdaxili ödənişli fəaliyyət göstərməsi tam qadağandır, çünki müəllim yalnız məktəbdə ödənişsiz əlavə dəstək verə bilər. Estoniyada əlavə hazırlıq yalnız məktəbdən kənar məkanda və lisenziyalı fəaliyyət kimi icazəlidir. Sinqapurda müəllim repetitorluq edə bilər, lakin bu fəaliyyət üçün xüsusi qeydiyyat sistemi var və məktəbdə həyata keçirilməsi qəti şəkildə yasaqlanır. Bu ölkələrin hər üçündə PISA nəticələri daha yüksəkdir və bu, məktəb mühitində kommersiya maraqlarının sıfıra endirilməsi ilə birbaşa əlaqələndirilir.
Azərbaycanda Elm və Təhsil Nazirliyinin son illərdə repetitor asılılığını azaltmaq məqsədilə atdığı addımlar - məktəbdaxili dəstək məşğələlərinin artırılması, təlim-tədris resurslarının gücləndirilməsi, yeni metodik standartların tətbiqi - müsbət struktural dəyişikliklərdir. Nazirliyin tam ştatlı müəllim modelini təqdim etməsi ilə müəllimin məktəbdə daha çox vaxt keçirməsi, məktəbdaxili fəaliyyətlərin, konsultasiyaların, fərdi məşğələlərin ödənişsiz şəkildə təşkil olunması repetitorluğa tələbi azaldan mexanizmdir və bu siyasətin mütərəqqi tərəfi xüsusi vurğulanmalıdır
Ekspert qeyd etdi ki, bu yeni model fonunda dəyişəcək əsas məsələ müəllimin məktəbdə və məktəbdən kənarda fəaliyyət sərhədlərinin daha dəqiq hüquqi şəkildə tənzimlənməsidir:
"Müəllim dərs saatını başa vurduqdan sonra məktəb binasında repetitorluqla məşğul ola bilməz; bu, qanuni, maliyyə və etik baxımdan mümkün deyil. Amma müəllim məktəbdən kənar məkanda, öz evində, lisenziyalı kursda və ya başqa tədris məkanında hazırlıq keçirə bilər. Bu, müəllimin əmək hüququdur və qanunla qadağan edilmir. Hazırlığa başqa məktəbdən gələn şagirdlərin cəlb edilməsi isə yalnız məktəbdən kənarda ola bilər, çünki məktəbin fiziki mühiti yalnız dövlət təhsilinin icrası üçündür və kommersiya məqsədi üçün istifadə oluna bilməz.
Hesab edirəm ki, repetitorluq fəaliyyəti tam qadağan edilməməli, lakin məktəbdaxili mühitdən tam ayrılmalıdır. Elm və Təhsil Nazirliyinin təhsil bərabərliyini qorumaq üçün həyata keçirdiyi islahatlar -rəqəmsal monitorinq, tədris keyfiyyətinin yüksəldilməsi və tam ştatlı müəllim modeli - repetitorluq üzərindəki sosial asılılığı tədricən azaldacaq. Bu islahatlar hüquqi çərçivə ilə tamamlandıqda həm müəllim peşəsinin nüfuzu yüksələcək, həm şagirdlər arasında sosial bərabərlik təmin olunacaq, həm də məktəbin tədris mühiti kommersiya təsirlərindən tam təmizlənəcək".
