Nobel laureatı: Mən biliyə sonsuz yanğısı olan uşaq idim.
Elmin əzablı, şirin yollarında
Nobel laureatının heyrətamiz həyat hekayəti
"Qərar faktorlarından biri, çox sevdiyim babamın 15 yaşım olanda xərçəngdən ölməsi ola bilərdi. Mən bu dəhşətli xəstəliyin müalicəsinə səbəb ola biləcək bir şey etmək üçün çox həvəsli idim".
Tibb üzrə Nobel mükafatı laureatı Gertrude Elionun həyat hekayəsi hər kəsə çətin dövrlərdən keçmək, hər birimizi motivasiya edə və problemlərin yeni yaradıcı həll yollarına gətirib çıxara bilər. Onun həyat hekayəsini burada oxuyun:
“Soyuq yanvar gecəsində, mənzilimizdəki su borularının donub partladığı bir vaxtda Nyu-Yorkda anadan olmuşam. Atam 12 yaşında Litvadan ABŞ-a mühacirət edib. O, ali təhsilini Nyu-Yorkda alıb və 1914-cü ildə Nyu York Universitetinin stomatologiya fakültəsini bitirib. Anam 14 yaşında Rusiyanın müharibədən sonra Polşaya keçmiş bir hissəsindən gəlmişdi; atamla evlənəndə onun cəmi 19 yaşı vardı. İlk yeddi ilim Manhettendə atamın stomatoloji kabinetinin olduğu və yaşayış yerimizin ona bitişik olduğu böyük bir mənzildə keçdi.
Qardaşım məndən təxminən altı il sonra doğuldu və qısa müddət sonra biz o vaxt Nyu-Yorkun ətrafı sayılan Bronksa köçdük. Uşaqların oynaya biləcəyi çoxlu açıq sahələr və böyük parklar, o cümlədən mənim çox sadiq olduğum Bronks Zooparkı var idi. Qardaşımla xoşbəxt uşaqlığımız keçdi. Evimizə piyadalıq məsafədə olan dövlət məktəbinə getdik. Sinif otaqlarımız, ümumiyyətlə, uşaqlarla kifayət qədər dolu idi, lakin biz yaxşı baza təhsili aldıq.
Mən biliyə sonsuz yanğısı olan uşaq idim və bütün dərslərimdən demək olar ki, bərabər zövq aldığımı xatırlayıram. Orta məktəb karyeramın sonunda ixtisaslaşacağım elm sahəsini seçmək vaxtı gələndə mən çətinliyə düşdüm. Qərar verən amillərdən biri ola bilərdi ki, çox sevdiyim babam 15 yaşımda xərçəng xəstəliyindən vəfat etdi. Mən sonda bu dəhşətli xəstəliyin sağalmasına səbəb ola biləcək bir şey etmək üçün çox həvəsli idim. 1933-cü ildə Hunter Kollecinə daxil olanda elm və xüsusən də kimya üzrə ixtisaslaşmağa qərar verdim.
Bu vaxta qədər atam maddi cəhətdən yaxşı deyildi, çünki o, bir çoxları kimi birjaya böyük sərmayə qoymuşdu və 1929-cu ilin böhranında iflasa uğramışdı. Nə yaxşı ki, hələ də öz peşəsi və sadiq xəstələri var idi. Əgər Hunter Kolleci pulsuz bir kollec olmasaydı və qiymətlərim oraya daxil olmaq üçün kifayət qədər yaxşı olmasaydı, mən heç vaxt ali təhsil almazdım. Qardaşım da fizika və mühəndislik təhsili aldığı Nyu York Kollecinə gedərək pulsuz ali təhsildən yararlana bildi.
Məktəb günlərimi çox çətin və tələbələr arasında yaxşı yoldaşlıqlarla dolu günlər xatırlayıram. Bu, qızlar məktəbi idi və düşünürəm ki, bir çox müəllimlərimiz çoxumuzun həqiqətən karyeramızı davam etdirəcəyimizdən əmin deyildilər. Əslində, qızların bir çoxu müəllim, bəziləri isə elmi araşdırmalara getdilər. Depressiyaya görə aspiranturaya davam etmək mümkün olmadı, baxmayaraq ki, bir sıra universitetlərə assistentlik və ya təqaüd almaq ümidi ilə müraciət etdim.
İşlər az idi və laboratoriyalarda mövcud olan bir neçə vəzifə qadınlar üçün mövcud deyildi. Mən Nyu York Xəstəxanasının Tibb bacısı Məktəbində tibb bacılarına biokimya dərsi vermək üçün üç aylıq iş tapdım. Təəssüf ki, bu müddət başa çatdıqdan sonra eyni iş yenidən mövcud olmayacaqdı. Təsadüfən laborant axtaran kimyaçı ilə tanış oldum. Həmin vaxt mənə maaş verə bilməsə də, təcrübənin faydalı olacağına qərar verdim. Mən orada bir il yarım qaldım və nəhayət həftədə 20 dollarlıq möhtəşəm məbləğ qazanırdım. O vaxta qədər mən bir qədər pul yığmışdım və valideynlərimin köməyi ilə 1939-cu ilin payızında Nyu-York Universitetinin aspiranturasına daxil oldum.
Kimya kursumda oxuyan yeganə qadın mən idim, amma deyəsən, qəribədir, heç kim buna fikir vermədi və mən bunu nəzərə almadım.
Bir il aspiranturada təhsil aldıqdan sonra bütün tələb olunan kursları bitirmişdim, lakin indi magistr dərəcəsi üçün tədqiqat işi görməliydim. Bu müddət ərzində Nyu-York şəhərinin orta məktəblərində iki il kimya, fizika və ümumi elmlərdən dərs deyən müəllim, sonra isə əvəzedici müəllim kimi işə başladım. Bu arada mən Nyu-York Universitetində gecə və həftə sonları tədqiqat işlərimi etdim və 1941-ci ildə kimya üzrə magistr dərəcəsi aldım.
Bu zaman İkinci Dünya müharibəsi başlamışdı və sənaye laboratoriyalarında kimyaçı çatışmazlığı yaranmışdı. Nəhayət ki, laboratoriyada işə düzələ bilsəm də, tədqiqat sahəsi deyildi. Böyük bir qida şirkəti üçün analitik keyfiyyətə nəzarət işləri apardım. Alətlər haqqında çox şey öyrəndiyim bir il yarımdan sonra iş çox təkrarlandığı üçün narahat oldum və artıq heç nə öyrənmirdim.
Mən tədqiqat işi üçün məşğulluq agentliklərinə müraciət etdim və Nyu Cersidəki Johnson and Johnson laboratoriyasına getmək üçün seçildim. Təəssüf ki, o laboratoriya təxminən altı aydan sonra ləğv edildi. O zaman mənə tədqiqat laboratoriyalarında bir sıra vəzifələr təklif edildi, lakin məni ən çox maraqlandıran Corc Hitchinqsin köməkçisi vəzifəsi idi.. Biliyə olan yanğım o laboratoriyada mənə yaxşı təsir etdi, çünki Dr. Hitchings mənə bacardığım qədər tez öyrənməyə və buna hazır olanda daha çox məsuliyyət götürməyə icazə verdi. Yalnız üzvi kimyaçı olduğum üçün tezliklə mikrobiologiya və sintez etdiyim birləşmələrin bioloji fəaliyyətləri ilə çox məşğul oldum. Mən heç vaxt kimya sahəsində ciddi qalmaq məcburiyyətində qalmadım, amma üfüqlərimi biokimya, farmakologiya, immunologiya və nəhayət virusologiyaya genişləndirə bildim.
Eyni zamanda, mən doktorluq dərəcəsi almaq üçün həvəsli idim və Bruklin Politexnik İnstitutunda gecələr məktəbə getməyə başladım. Bir neçə il uzun məsafəli gediş-gəlişdən sonra mənə məlumat verildi ki, mən artıq yarımştat əsasda doktoranturamı davam etdirə bilməyəcəm, amma işimi tərk edib tam iş günü məktəbə getməliyəm. O vaxt həyatımdakı kritik qərarı verdim, işimi davam etdirdim və doktoranturadan əl çəkdim. İllər sonra Corc Vaşinqton Universiteti, Braun Universiteti və Miçiqan Universitetindən üç fəxri doktorluq dərəcəsi alanda qərara gəldim ki, bəlkə də bu qərar ən doğru qərardır. Təəssüf ki, valideynlərimin heç biri məniç bu uğurlarımı görmək üçün yaşamadı.
Məşğul olduğum mövzu demək olar ki, əvvəldən valehedici oldu. Biz yeni sərhədləri araşdırırdıq, çünki nuklein turşusu biosintezi və ya onunla əlaqəli fermentlər haqqında çox az şey məlum idi. Mən purinlər üzərində işləmək üçün çox erkən təyin olunmuşdum və pteridinlərə və bəzi digər qatılaşdırılmış pirimidin sistemlərinə bir neçə iş istisna olmaqla, işimin qalan hissəsi demək olar ki, tamamilə purinlər üzərində cəmləşmişdi. Hər bir tədqiqat silsiləsi sirli bir hekayəyə bənzəyirdi ki, biz daim mikrobioloji nəticələrin nə demək olduğunu, bizə kömək etmək üçün kiçik biokimyəvi məlumatlar əldə etməyə çalışırdıq. Sonra, 1950-ci illərin ortalarında Greenberg, Buchanan, Kornbergin işləri gəldi və purinlərin biosintezi və istifadəsi yollarını aydınlaşdıran digərləri və bir çox tapıntılarımız yerinə düşməyə başladı. Əsl tibbi ehtiyacları ödəyən və xəstələrə çox açıq şəkildə fayda verən yeni dərmanlar şəklində səylərimizin nəticələrini görməyə başlayanda, mükafat duyğumuz ölçüyəgəlməz idi.
İllər keçdikcə işim həm peşəmə, həm də məşğuliyyətimə çevrildi. Bundan çox həzz aldığım üçün heç vaxt dincəlmək üçün iş yerimdən bayıra çıxmağa böyük ehtiyac hiss etmədim. Buna baxmayaraq, həvəskar bir fotoqraf və səyahətçi oldum. Yəqin ki, mənim səyahət sevgim ailəmin nadir hallarda tətilə getdiyi ilk illərdən qaynaqlanır. Beləliklə, dünyanın qalan hissəsinə olan marağım səyahət etməyə başlayana qədər kifayətlənmədi. Mən dünyada kifayət qədər geniş səyahət etmişəm, amma hələ də kəşf edəcəyim yerlər çoxdur.
Başqa bir əsas marağım musiqiyədir, çünki mən musiqi qabiliyyətinə görə deyil, onu dinləməyi sevirəm. Mən opera həvəskarıyam və 40 ildən artıqdır ki, Metropolitan Operanın abunəsiyəm. Mən də konsertlərdən, baletdən və teatrdan zövq alıram.
Heç vaxt evlənməsəm də, xoşbəxtlikdən qardaşım evləndi və mən onun üç oğlu və qızının necə böyüməsini izləməkdən həzz aldım. Onların bir neçəsinin indi öz övladları var. Biz çox vaxt məsafələrə görə ayrılsaq da, bir-birimizin xoşbəxtliyini, kədərini, arzularını bölüşmüş bir ailə olmuşuq.
Peşəkar karyeramda tez-tez irəli çəkildim və 1967-ci ildə Eksperimental Terapiya kafedrasının müdiri təyin olundum, 1983-cü ildə təqaüdə çıxana qədər bu vəzifəni tutdum. Bu şöbəni bəzi həmkarlarım bəzən “mini institut” adlandırırdılar. Çünki burada kimya, enzimologiya, farmakologiya, immunologiya və virusologiya bölmələri, həmçinin toxuma laboratoriyası var idi. Bu, işimizi koordinasiya etməyə və yeni dərmanların hazırlanması üçün son dərəcə faydalı bir şəkildə əməkdaşlıq etməyə imkan verdi.
Mən 1960-cı ildən onun tədqiqat bölmələrindən birində xidmət etdiyim vaxtdan başlayaraq, Xərçəng Müalicəsi Bölməsi üzrə Elmi Müşavirlər Şurasında xidmət edənə qədər bir çox vəzifələrdə, Milli Xərçəng İnstitutu ilə əlaqəli olmuşam. Mən Amerika Xərçəng Araşdırmaları Assosiasiyasında fəal iştirak etmişəm, onun İdarə Heyətində, proqram komitələrində və 1983-84-cü illərdə onun prezidenti kimi fəaliyyət göstərmişəm. Bundan əlavə, mən Amerika Xərçəng Cəmiyyətinin, Amerika Leykemiya Cəmiyyətinin Məsləhət Komitəsində və Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının Tropik Xəstəliklərin Tədqiqat bölməsi üzrə bir sıra komitələrində çalışmışam, hazırda Kimyaterapiya üzrə Rəhbər Komitəsinin sədri vəzifəsində çalışıram.
Rəsmi təqaüdə çıxdıqdan sonra mən iş yerimdə Fəxri Alim və məsləhətçi kimi qaldım və tədqiqatla bağlı müzakirələrdə, seminarlarda və işçi görüşlərində fəal iştirak etməyə çalışdım. Bundan əlavə, mən Duke Universitetində Tibb və Farmakologiya üzrə Tədqiqat Professoru oldum və hər il şiş biokimyası və farmakologiyası sahələrində tədqiqat aparmaq istəyən bir üçüncü kurs tibb tələbəsi ilə işləyirəm. Bu, çox stimullaşdırıcı bir təcrübə oldu və ümid edirəm ki, bir müddət bundan sonra da davam etdirəcəyəm. Mən bir sıra redaksiya şuralarında işləyirəm və mühazirə və yazmağa davam edirəm. Müəyyən mənada, mənim karyeram müəllim olduğum ilk günlərdən indi tədqiqat sahəsində təcrübəmi yeni nəsil alimlərlə bölüşməyə qədər tam dövrə vurmuş kimi görünür”.
Qeyd: 1988-ci ildə G. Elion dərman terapiyasının vacib prinsiplərini kəşf etdiyinə görə Ceyms Blek və onun uzun müddət baş direktoru olmuş Corc Hitçinqslə birlikdə fiziologiya və ya tibb üzrə Nobel mükafatınıa layiq görüldü. O, Nobel mükafatı tarixində ilk şəxs idi ki, nə həkim, nə də doktorluq dərəcəsinə malik idi.
G.Elion 21 fevral 1999-cu ildə Şimali Karolina ştatının Çapel Hill şəhərində 81 yaşında vəfat etmişdir.
Oruc Mustafayev
