Bəşəriyyət tarixini araşdırarkən aydın olur ki, bütün dəyərlərin yaradıcısı insandır. Dəyərlər tarixən mövcud olmuş, lakin zamanın tələbinə uyğun olaraq təkmilləşmiş, yenilənmiş və qorunmuşdur. Qloballaşan dünyada dəyərlər ümumbəşəri, milli və mənəvi olmaqla daim mövcuddur.
Bununla yanaşı, dəyərlər sahələr üzrə də müəyyən edilərək formalaşdırılır. Nəticədə hər sahənin özünəməxsus dəyərlər sistemi (siyasi, iqtisadi, sosial, sənaye, biznes, marketinq, idarəetmə, təhsil, səhiyyə və s.) yaranır, qorunur, sistemli şəkildə öyrənilir və gələcək nəsillərə zənginləşdirilmiş halda ötürülür.
Bu məqalədə biztəhsillə bağlı dəyərləri diqqətinizə çatdırmaq istəyirik. Təhsildə pedaqoji, metodiki və idarəetmə dəyərlərinin sintezi mövcuddur. Təqdim etdiyimiz pedaqoji idarəetmənin dəyərlər sistemi beynəlxalq təcrübəyə əsaslanmaqla yanaşı, milli xüsusiyyətlərimizi və təhsil sahəsinin spesifik cəhətlərini nəzərə alaraq formalaşdırılmışdır.
Bu dəyərlər ləyaqət, etika, keyfiyyət, azadlıq, mübadilə, rəqabət, ictimai məsuliyyətdən ibarətdir.
Ləyaqət:
― rəhbərlik etməyin layiqincəqazanılmasına nail olmaq bacarığı;
― verilmiş vəzifənin layiqincəyerinə yetirilməsi;
― insan (kadr) resursların düzgün, layiqincə seçilməsi;
― təyinatlarda elmi uğurların layiqincənəzərə alınması;
― pedaqoji idarəetmə təcrübəsi və biliyin layiqincəformalaşdırılması;
― insani dəyərlərin əsas meyar kimi götürülməsi.
Etika:
―beynəlxalq dərəcədə əsas götürülən etik prinsiplərə uyğun davranılması;
― tərəfkeşlik və haqqı tapdalama hallarına yol verilməməsi;
― qanunvericiliyin tələblərinə ciddi riayət edilməsi;
― etik metodlar və onların tətbiqi şərtlərinə əməl edilməsi;
― ”Müəllimlərin etik davranış qaydalari”na əməl edilməsi;
―etik davranış qaydalarının tənzimlənməsi;
― "Təhsil prosesi iştirakçılarının etik standartlar modeli”nə uyğunlaşdırılması;
― yanlışları və səhvləri etiraf etməyi bacarmalı, üzr istəməkdənçəkinməməli;
Keyfiyyət:
―keyfiyyətdə qayda və prinsiplərin sistemləşdirilməsinə nail olmaq;
― keyfiyyətin dinamik inkişafına nail olmaq;
― liderlik keyfiyyətiniformalaşdırmaq;
― məqsədə nailolma səviyyəsini standartlara uyğun müəyyənləşdirmək;
― keyfiyyət ölçüləri və keyfiyyətə cavabdehliyi nəzərə almaq;
― mühit, proses, məzmunda keyfiyyət yaratmaq;
― öyrədən, öyrənən, valideyin birliyini təmin etmək;
― irəliləyişin, qiymətləndirmənin koordinasiya səviyyəsini yaratmaq;
― şagird tələblərini ödəyən resurslara nail olmaq.
Azadlıq:
―fikir və ideya irəli sürmək;
― yaradıcılıqda;
― fərdi və ya ümumi səydə;
― bilik, informasiya, elmi araşdırmada;
― analiz, təhlil, müzakirə və sənədləşdirmədə;
―fəaliyyətin gənc nəslə ötrülməsində;
Mübadilə:
― elm adamları ilə mübadilə fəaliyyəti;
― idarəedənlərin digər məktəblərlə mübadiləsi;
― inteqrasiya şəklində mübadilə.
Rəqabət:
― məktəblərarası sağlam rəqabət;
― şəffaf rəqabət mühiti formalaşdırmaq;
― inkişafetdirici dinamikliyə nail olmaq üçün məktələrarası rəqabət;
― keyfiyyətin yüksəldilməsi naminə siniflərarası rəqabət mühiti;
― özünü digərlərdən fərqləndirmək, daha yaxşı, daha güclü olduğunu sübuta yetirmək üçün rəqabət;
― güclü rəqabət qarşısında daim axtarış aparmağa, yeniləşməyə məcbur edən rəqabət.
İctimai məsuliyyət:
― təhsildə ictimai məsuliyyət səviyyəsinin yüksəldilməsinənail olmaq;
― cəmiyyətin birbaşa inkişafına və gələcəyinə təsirdə böyük rol oynamaq;
― mexanizmlər, prosedurlar və kriterityalarda ictimai məsuliyyət tələb etmək.
Rasional cəmiyyətdə elm, texnologiya, liberal demokratiya, iqtisadi münasibətlər, istehsal sisteminin transformasiyası və informasiya sferası inkişafı sənayeləşdirmişdir. Belə sürətli inkişafdan asılı olaraq pedaqoji idarəetmədə dəyərlər sistemi zamanın tələbinə uyğun akademik həyat tərzinə çevrilir.
(Yazıda İstanbul, Mərmərə, Moskva Universititlərinin elmi konfranslarının materiallarından istifadə edilmişdir).
Ş.Qəribov, İ.Əsədova
